یکی از اسرارآمیزترین جاذبه‌های دیدنی ایران آتشکده آذرگشسب تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی است. در این مقاله زیگوکمپ به سراغ رمزگشایی تخت سلیمان و آتشکده آذرگشسب رفتیم.
مطمئنا، افسانه‌های بی‌شماری درباره آتشکده آذرگشسب یا همان تخت سلیمان شنیده و یا خوانده‌اید. نام این آتشکده در شاهنامه و حتی اوستا آمده است و از همه مهم‌تر، ارزش و اهمیت آن را از این می توان فهمید که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.
تخت سلیمان، یکی از زیباترین و باارزش ترین جاذبه های تاریخی استان آذربایجان غربی در یک منطقه خوش آب و هوا واقع شده و پذیرای گردشگران داخلی و خارجی زیادی از سراسر ایران و دنیا است.
تخت سلیمان کجاست؟
تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی و 45 کیلومتری شمال شرق شهر تکاب واقع شده است. شهر تخت سلیمان که یکی از مهمترین شهرهای ایران باستان است، بیشتر کاربری مذهبی و اجتماعی داشته و در ادوار مختلف محل سکونت اقوامی مانند، مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بود.
تخت سلیمان و تکاب در زمان های مختلف با نام های گوناگونی خوانده می شد. پلوتارک، مورخ یونانی، از این شهر با نام «فراد» یاد کرده است. در شاهنامه «چیچست» به کار رفته و کهن‌تر از همه این نوشته‌ها اوستاست که نام آن را «چئچست» آورده است. شیزه و گنزک هم در گذشته برای این منطقه به کار رفته است.
اما امروزه تمام این نام‌ها از بین رفته و این محل را تخت سلیمان می‌نامند.
طبق کاوش‌های باستان شناسی، شهر تکاپ یکی از مرموزترین مناطق و زیستگاه‌های اولیه است که از هزاره اول قبل از میلاد تا قرن 11 هجری قمری سکونتگاه دائمی بوده و همواره تقدس داشته است. اما بنای شهر تکاب به شکل امروزی را به بهرام پنجم ساسانی و قباد اول نسبت دادند.
اوج شکوفایی شهر به زمان خسرو انوشیروان ساسانی بر می‌گردد. در این منطقه آثار باستانی و تاریخی از زمان ساسانیان، دروازه‌های ایلخانان، معبد آناهیتا و ایوان خسرو قرار دارند که هر کدام به تنهایی منحصر به فرد هستند.
یکی از جاهایی که گمان می‌رود محل تولد زرتشت باشد، تخت سلیمان است. اگرچه همه محققان هم این سخن را قبول ندارند.
اما آن‌چه بیش از همه باعث شهرت تخت سلیمان تکاب شد، دریاچه و آتشکده آن است. دریاچه تخت سلیمان از نظر جغرافیایی یکی از شگفتی‌های طبیعت محسوب می‌شود و عمق زیادی دارد. در گذشته بر این باور بودند که آب دریاچه اطراف آتشکده و مجموعه تخت سلیمان را می پوشاند و به عنوان یک حصار طبیعی عمل می کرد.
آتشکده آذرگشسب، آتشکده آذرفرنبغ و آتشکده برزین مهرر جزو مهمترین مراکز مذهبی ایران در زمان ساسانیان بودند که در آتشکده آذرگشسب مهمترین و بزرگ‌ترین آتش مقدس نگهداری می‌شد.
جالب است بدانید هر کدام از این 3 آتشکده کاربری خاصی داشتند. به طور مثال آذرگشنسب مخصوص ارتشیان و سربازان بود که آتش آن 800 سال خاموش نشد، آتشکده آذرفرنبغ نیز مخصوص موبدان زرتشتی بود و گاها حتی پادشاه نیز اجازه ورود به آن را نداشت و آتشکده آذر برزین مهر که مخصوص مردم عادی و کشاورزان بود.
دریاچه تخت سلیمان
داستان‌های زیادی درباره دریاچه تخت سلیمان وجود دارد. به اعتقاد افراد محلی، عمق دریاچه به قدری زیاد است که انسان‌های عادی نمی‌توانند به آن نفوذ کنند. همچنین بومیان منطقه این داستان را نقل می‌کنند که در عمق دریاچه گنج بسیار عظیمی دفن شده است که برخی آن را به گنجینه کوروش کبیر نسبت داده‌اند. گفته می‌شود که این گنجینه پس از غلبه بر پادشاهی لیدی‌ها به نام کروسوس این نذر و غنیمت به آب دریاچه تقدیم کرد.
موبدان زرتشتي معتقدند اين درياچه متعلق به الهه آب‌ها به نام ناهيد یا آناهیتا بوده و ريختن اشيای نذري به داخل آن کاری مرسوم بوده است.
داستان‌ها به همین جا ختم نمی شود، طبق اسناد و دست نوشته‌های تاریخی پس از ورود سپاه روم به منطقه تکاب (گنزک) موبدان، بسیاری از اشیای قدیمی و تاریخی خود را به عمق آب دریاچه سپردند تا به سپاه روم نرسد.
ولی جالب‌ترین داستان تخت سلیمان روایت می‌کند که کل منطقه به وسیله حضرت سلیمان و نیروهای ماورایی ساخته شد و انگشتر مخصوص حضرت سلیمان توسط ابلیس به آب دریاچه انداخته شد.
به همین علت آتشکده آذرگشسب و معبد آناهیتا (الهه آب) از نظر زرتشتیان و ساسانیان اهمیت فراوانی داشت.
همین افسانه‌ها باعث شد تا کاوشگران و باستان شناسان داخلی و اروپایی به دنبال کشف اسرار تخت سلیمان و دریاچه مرموز آن باشند ولی به دلیل عمق زیاد دریاچه که حدود 112 متر است و همچنین نوع رسوبات آن، این کاوش‌ها بی نتیجه مانده است.
جالب است بدانید که دمای آب در تابستان و زمستان 21 درجه و میزان آب دریاچه بدون تغییر است و آب آن از کف دریاچه در جهت عکس عقربه‌های ساعت به بیرون فوران می‌کند.
رنگ این دریاچه طبیعی بسیار چشم‌نواز است. دلیل رنگ جذاب آن را وجود املاح بی‌شمار می‌توان دانست. البته این موضوع سبب شده برای کشاورزی و آشامیدن مناسب نباشد.
آتشکده آذرگشسب
آذرگشسپ به معنای آتش اسب نر است. بر اساس افسانه‌های ایرانی، علت نام‌گذاری این مکان را اینگونه روایت می‌کنند: کیخسرو هنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه‌ای رو به رو شد که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند.
آن‌گاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر بار روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گشسب یا گشنسب) نامیده شد. البته این محل هم اکنون تخت سلیمان نام دارد.
و اما دلیل اهمیت این آتشکده چیست؟
آتشکده آذرگشسب یا تخت سلیمان محل عبادت خود شاه بوده که در قدیم دارای فره‌ی ایزدی دانسته می‌شد و اعتقاد بر آن بود که شاهان، نور الهی دارند و از تبار اهورامزدا هستند.
به طوری که شخص خسروپرویز زمانی بر آتش این آتشکده نماز می‌گزارده و بار شکوهی که با قدم گذاشتن در آن بر دوش انسان سنگینی خوشایند می‌افزود، شاید به همین دلیل باشد؛
آتش این آتشکده اکنون خاموش است.
آتشکده آذرگشسب در سال 1316 از سوی وزارت فرهنگ و هنر با شماره 318 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
در تخت سلیمان چه می‌بینیم؟
تمام آثار تخت سلیمان درون یک حصار و دیوار بیضی‌شکل شکل گرفته و دور تا دورش را دشتی وسیع فرا گرفته است. حصار بیرونی از سنگ‌های لاشه‌ای به ابعاد مختلف و به ضخامت 5 متر و ارتفاع 14 متر و محیط بیرونی 1200 متر بنا شده است. لایه بیرونی حصار با سنگ‌های تراش‌دار نماسازی شده و دارای 38 برج دفاعی مخروطی‌شکل است.
بنای دیوار و حصار بیرونی متعلق به دوره ساسانی است. در دوره ایلخانی نیز علاوه بر مرمت پاره‌ای از قسمت‌های فروریخته، دروازه جدیدی در کنار دروازه جنوبی عهد ساسانی احداث شد.
داخل حصار بیضی‌شکل دو مربع مختلف‌المرکز هم محور به چشم می‌خورد که در مرکز مربع جنوبی دریاچه و در مرکز مربع شمالی آتشکده واقع شده است. دور تا دور این مربع را یک حصار مستطیلی شکل به طول تقریبی 250 متر و عرض تقریبی 150 متر در بر گرفته و 60 برج مدور آن را احاطه کرده.
در قسمت شمال غربی دریاچه و در زاویه مربع بزرگ‌تر، ایوان بلندی دیده می‌شود که به ایوان خسرو معروف است. این ایوان از آجر قرمز و ملاط ساروج ساخته شده است. ایوان به دو اتاق یا حوض‌خانه هفت گوش راه می‌یابد که مربوط به دوره ایلخانان است.
در بیرون تخت سلیمان در بخش جنوب غربی، یک جوی سنگی وجود دارد که 300 متر طول و 4 متر ارتفاع دارد. این جوی سنگی را اهالی محلی، اژدهای سنگی می‌نامند.
سفر به تخت سلیمان
تماشای چشم انداز تخت سلیمان تکاب با تمام پدیده‌های طبیعی و تاریخی به هنگام طلوع و غروب خورشید بسیار دیدنی است. پس این زمان‌ها را برای تماشای زیبایی‌هایی این منطقه و دریاچه از دست ندهید. همچنین عکاسی از بازتاب تصاویر دیوارهای اطراف که مربوط به بناهای مقدس هستند بسیار فرح بخش است.
خوب است که بدانید محوطه تخت سلیمان به غیر از این دریاچه سحرآمیز بناهایی را دارد که بازدید از آنها شما را به اعماق تاریخ می‌برد.
این مجموعه تاریخی در کنار جاده تکاب به زنجان قرار دارد و از اردیبهشت تا اوایل تابستان بهترین زمان برای دیدن از دریاچه و منطقه باستانی تخت سلیمان است.
در این موقع از سال کوه‌ها و طبیعت اطراف همگی سبز و پوشیده از گل‌های رنگارنگ است و چشمه‌های جوشان از هرکجا بیرون زده‌اند. البته در فصل زمستان نیز بخاری که به دلیل گرم بودن آب دریاچه از سطح آن بلند می‌شود، منظره‌ای سحرآمیز به مجموعه می‌بخشد که دیدنش خالی از لطف نیست.
شما می‌توانید برای اقامت به هتل‌های تکاب و یا سوییت‌های موجود در آن بروید و یا در صورت داشتن تجهیزات کمپینگ از گذراندن شب در طبیعت بی‌نظیر منطقه و تماشای آسمان زیبای آن لذت ببرید، چرا که شاهد یک تصویر فراموش نشدنی در تخت سلیمان خواهید بود که در عمرتان شاید این تصویر هیچ‌گاه تکرار نشود.
