تاریخ و فرهنگ شهر اصفهان شهرت جهانی داشته و به همین دلیل نصف جهان نام گرفته است. وجود بناهای تاریخی فاخر در این شهر آن را تبدیل به دیدنی ترین شهر ایران کرده است. بناهای بی نظیر تاریخی مثل سی‌وسه‌پل و خواجو، میدان امام یا نقش جهان، چهل ستون، مسجد جامع و… که میتوان ساعتها به نظاره آنها نشست، از جمله دیدنی های این شهر است. یکی دیگر از آثار تاریخی این شهر که شاید کمتر اسم آن را شنیده باشید کلیسای وانک اصفهان است.
این مکان به عقیده بسیاری از گردشگران و بازدیدکنندگان جزو یکی از دیدنی‌ترین و زیباترین مکان‌های تاریخی اصفهان است و مانند شهر تاریخی کوچکی در دل اصفهان قرار گرفته است. معماری ساده و زیبا کلیسای وانک، نقاشی‌های منحصربه‌فرد این بنای تاریخی، آن را از سایر کلیساهای ایران متمایز کرده است.
کلیسای وانک در طول سالیان گذشته تا به امروز سیر تکاملی داشته است و بخش‌های مختلف به محوطه و ساختمان اصلی آن اضافه شده است.
تاریخچه کلیسای وانک اصفهان
در زمان صفویه، شاه عباس اول در جنگ با عثمانی‌ها دستور به عقب‌نشینی ایرانیان داد. در طول مسیر بازگشت، سپاه ایران از ارمنستان عبور می‌کرد. به دستور شاه عباس بخش‌های زیادی از مسیر برای جلوگیری از پیشروی عثمانیان ویران می‌شد و در این بین مردم ارمنستان در خطر کشتار دسته‌جمعی قرار داشتند. به همین دلیل شاه عباس تصمیم گرفت ارامنه را با خود به ایران بیاورد و اسکان دهد.
در انتهای این کوچ طولانی، شاه عباس و سپاهیان او به‌همراه مردم ارمنستان به اصفهان رسیدند و شاه عباس زمین‌هایی در منطقه جلفا به ارامنه اهدا کرد و این کلیسا به همت ارامنه در این منطقه ساخته شد. نام این بنا برگرفته از نام کلیسای سورپ آمنا پرکیچ وانک جوغا در نخجوان است. با تلاش ارمنی‌های مقیم اصفهان در محله جلفا، تا پایان قرن ۱۷ میلادی ۲۴ کلیسا تاسیس شد. متاسفانه امروز تنها ۱۳ کلیسا از آن دوران باقی مانده است. این کلیسا در تاریخ 15 دی ماه سال 1310 به ثبت ملی رسید.
کلیسای وانک یک اثر هنری تمام عیار
از جمله مواردی که بازدیدکنندگان این بنای تاریخی را مجذوب و حیرت‌زده می‌کند، نقاشی های این کلیسا است. تماشاچیان این اثر شگفت‌انگیز به محض ورود در انبوهی از رنگ و نقش زیبا غرق می‌شوند. تمامی بخش‌های کلیسا شامل دیوارها، طاق‌نماها، طوق گنبد، داخل گنبد و زوایای مختلف کلیسا و حتی نمای بیرونی کلیسا مملو از طرح و نقاشی است. نقاشی‌هایی که بعضی روی دیوارها، بعضی روی بوم و پارچه و تخته و برخی نیز روی سنگ‌ها نقش بسته‌اند.
بعضی از نقاشی‌های روی پارچه ها در محراب کلیسا و برخی دیگر از بخش‌های آن نصب شده و بعضی دیگر نقاشی‌هایی که روی دیوارها هستند که در تمام کلیسا به چشم میخورند. نقاشی های نقش بسته روی دیوار کلیسا مضامینی از انجیل مقدس را به تصویر می‌کشند. در قسمتی از کلیسا تصاویری از بدو تولد تا عروج حضرت عیسی مسیح و روی بخشی از دیوارها روز رستاخیر، داوری این روز و بهشت و دوزخ نقش بسته است.
زیبایی این کلیسا محدود به نقاسی های آن نیست و در گوشه و کنار کلیسای وانک آثار متعدد هنرمندان بزرگ به چشم میخورند. معماری ظریف و باشکوه، تندیس‌های زیبا، نقش و نگارهای رنگارنگ، تابلوها و نقاشی‌های تاریخی بر ارزش این مکان افزوده‌اند. در حیاط کلیسای وانک نیز، پیکر برخی از بزرگان ارمنی دفن شده است. بر سر در ورودی کلیسای وانک متنی حک شده است که قدمت کلیسای وانک را نشان می‌دهد.
کلیسای وانک یک مجموعه فاخر فرهنگی
موزه کلیسای وانک در سال ۱۹۰۵ افتتاح شد و تا سال ۱۹۳۰ هم موزه و هم کتابخانه بود. بخش عمده‌ای از یادگارهای فرهنگی ارامنه اصفهان در کتابخانه کلیسای وانک نگهداری می‌شود. این کتابخانه در قسمت شمالی کلیسای وانک و در جوار موزه قرار دارد. قدمت برخی از اسناد و کتب تاریخی موجود در این کتابخانه به بیش از ۴۰۰ سال می‌رسد که از آنها در بخش بایگانی نگهداری می‌شود و دسترسی به این اسناد برای عموم وجود ندارد. کتابخانه دیر آمنا پرکیچ برای ارامنه اصفهان از مهم‌ترین نقاط فرهنگی در همه جهان به شمار می‌رود.
بخش‌های مختلف دیگر به مرور زمان در کلیسای وانک تاسیس شدند و قسمت‌های مختلفی مانند نمازخانه، برج ورودی کلیسا و ساختمان‌های اداری در این کلیسا ساخته شدند. در سر در ورودی غربی کلیسای وانک، کتیبه‌ای از جنس کاشی و لاجوردی رنگ با خطی طلا نوشت به چشم می‌خورد که روی آن متن زیر حک شده است:
کلیسای وانک آمنا پرگیچ در سال ۱۶۵۵ میلادی در زمان پادشاهی شاه عباس دوم و جاثلیقی «فیلیپوس» و پیشوائی خلیفه «داوید» و به یاری مردم خیر جلفا شروع شد و در سال ۱۶۶۴ میلادی به پایان رسید. ثواب عباداتی که در این کلیسا انجام می‌شود، نصیب آنهایی که در قید حیاتند یا در گذشته‌اند شود.
کلیسای وانک در محوطه‌ای با مساحت حدودی ۸۷۰۰ متر مربع قرار گرفته است که نزدیک به ۴۰۰۰ متر مربع از این مساحت را ساختمان‌ها و بقیه را باغ وانک و فضای سبز مجموعه تشکیل می‌دهند. نمای بیرونی کلیسا با آجر پوشیده شده است. در معماری بیشتر کلیساها از سنگ برای ساخت بنا استفاده می‌کردند اما در کلیسای وانک از آجر به جای سنگ استفاده شده است. در میان بافت آجری دیوارها کاشی‌هایی با تصویر فرشته‌های بالدار به چشم میخورند.
ساختمان اداری واقع در کلیسا
در حال حاضر کلیسای وانک همچنان مهم‌ترین مرکز اجتماعی برای ارامنه اصفهان است. گرچه در گذشته این کلیسا به محدوده وسیع‌تری خدمت‌رسانی می‌کرد و گاهی اوقات حتی ارامنه کشور هند نیز برای انجام امور اداری خود به کلیسای وانک مراجعه می‌کردند، اما در حال حاضر این کلیسا تنها به مناطق جنوبی ایران خدمات ارائه می‌کند.
کلیه امور اداری مربوط به ازدواج و فوت و ولادت، از قبیل تنظیم سند و بررسی شکایت‌های قضایی ارامنه در بخش اداری کلیسای وانک انجام می‌شود. ساختمان اداری کلیسای وانک در قسمت جنوبی این مجموعه قرار دارد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است.
سخن آخر
وصف این مکان تاریخی تا حدودی میتواند زیبایی های آن را در ذهن به تصویر بکشد اما بازدید از این کلیسا حتما شما را شگفت زده خواهد کرد.
اگر تجربه یا خاطره ای از سفر به این کلیسای زیبا را دارید، حتما با ما در میان بگذارید.
