هر گوشه‌ای از تاریخ، هر برگی از گذر زمان این زمین به طریقی به نسل‌های بعدی منتقل شده است. گاهی با قلم یک نویسنده و گاهی با سازه‌ای که روزگاری قلمرو حکمرانی یک ملت بوده است. اما خوب موضوع بحث امروز ما هیچ یک از اینها نیستند. موضوع ما ریشه در تمدن دارد، نمایانگر فرهنگ و هویت پیشینیان است. ابزاری که آینه‌ی تاریخ هستند و نخستین وسیله‌ی تعامل انسانها بودند. صنایع دستی، آنچه که دریچه‌ای به سوی ذوق، تفکر و خلاقیت گذشتگان باز می‌کند. با مجله زیگوکمپ همراه باشید تا چند خطی به موضوع صنایع دستی بپردازیم.
20 خرداد، روز جهانی صنایع دستی
تا زمانیکه دنیا در جنگ به سر می‌برد و جنگ‌های جهانی رخ می‌دادند کمتر کسی به صنایع دستی و ارزش آن فکر می‌کرد. خوشبختانه پس از اتمام جنگ جهانی دوم، توجه کشورهای پیشرفته به سمت هنرهای دستی جلب شد. طولی نکشید که این هیجان و توجه، به برگزاری نخستین همایش جهانی صنایع دستی در تاریخ 10 ژوئن 1964 در نیویورک ختم شد و بیش از 40 کشور شرکت کردند. هر کدام از این 40 کشور نمایندگان (هنرمندان،صنعتگران، اساتید دانشگاه و …) خود را فرستاده بودند.
نتیجه‌ی این همایش چیزی نبود جز تاسیس “شورای جهانی صنایع دستی” به عنوان نهادی وابسته به یونسکو که به هیچ دولتی وصل نیست. دبیرخانه‌ی شورای جهانی صنایع دستی WCC در آمستردام هلند قرار دارد. 4 سال بعد از تاسیس شورا، در سال 1968 معادل با 1347 شمسی ایران نیز به این مجمع پیوست. در طی مذاکرات به عمل آمده در این شورا نهایتا 10 ژوئن روز جهانی صنایع دستی WHD نام گرفت.
اهداف شورای جهانی صنایع دستی
هدف از تشکیل این شورای جهانی حمایت از صنعتگران در راستای بهبود کار آنها، بازار و نحوه‌ی گسترش آن بود. این شورا قصد داشت صنایع دستی را به عنوان بخش مهمی از فرهنگ ملت که باید از آن حمایت کرد معرفی کند. از همین رو سعی کرد تا با ارائه پیشنهادات متنوع و برگزاری برخی برنامه‌ها ارتباط و همبستگی را بین صنعتگران سراسر جهان و مردم فرهنگ‌های مختلف به‌وجود بیاورد. این روند تا به امروز که الیسا گوییدی رهبر این سازمان است، ادامه دارد.
تعریف هنرهای دستی
همانطور که از لغت صنایع دستی پیداست، هر محصولی که به وسیله‌ی دست و با ابزار ساده و دستی ساخته شود هنر دستی نام دارد. ناگفته نماند که سرچشمه‌ی هنرهای دستی چیزی فراتر از یک دل مشغولی و کار یدی است. هنرهای دستی مانند درختانی هستند که از بذر فرهنگ، هنر، عشق، شور و ذوق و بینش اهالی یک منطقه یا کشور می‌رویند. صنایع دستی از مواد اولیه‌ی بومی منطقه ساخته می‌شوند و هدف اصلی آنها معرفی یک قوم و ویژگی آنها است. هنرهای دستی معمولا از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند و از قوی‌ترین و مستحکم‌ترین پل‌های ارتباطی بین جوامع گوناگون هستند.
هنرهای دستی چه ویژگی‌هایی دارند؟
صنایع دستی مانند هر برگ دیگری از تاریخ، مانند هر وسیله و محصولی ویژگی‌های خاصی را یدک می‌کشند. با این تفاوت که هنرهای دستی مانند محصولات معمولی و کارخانه‌ای نبوده و چیزی فراتر از آن هستند. هنرهای دستی روزنه‌‌ی نوری هستند که هر شعاع نوری آن بیانگر یک صفت خاص است. هنرهای دستی یک عمر فرهنگ منطقه را در خود جای داده‌اند. برخلاف صنایع امروزی نیازی به سرمایه‌گذاری‌های نجومی ندارند. به دلیل سرچشمه‌ی فرهنگی این صنعت، می‌توان انتظار توسعه‌ی شهر و روستا و انتقال فرهنگ را از آن داشت. هنرهای دستی باید از مواد اولیه‌ی داخلی و بومی تولید شوند از این رو کمک شایانی به اقتصاد می‌کنند. نتیجه‌ی این چرخه ایجاد زمینه‌ی صادرات صنایع دستی است.
هنرهای دستی ایران
بی شک ایران از سردمداران صنایع دستی دنیا به حساب می‌آید. به هر شهر ایران که سفر کنید نگینی از هنرهای دستی منطقه در چشمانتان برق خواهد زد. همین قدر کافی است بگوییم که پژوهشگران و تاریخ‌نویسان سراسر دنیا صنعت هنرهای دستی ایران ستایش می‌کنند. فکرش را بکنید، محصولی برآمده از دل فرهنگ بسازید و به سراسر دنیا صادر کنید. قطعا دلیل این موضوع چیزی نخواهد بود جز خلاقیت و هنر به کار رفته در این سازه‌ها، سازه‌هایی که حامل سالها تاریخ، عقاید و سلیقه‌های مختلف هستند. جالب است بدانید که ایران بالغ بر 370 رشته‌ی صنایع داشته که در 24 دسته قرار می‌گیرند.
چند مورد از هنرهای دستی ایران
همانطور که گفتیم فعالیت ایران در حوزه‌ی صنایع دستی غیرقابل کتمان است. دست روی هر هنری بگذارید متوجه ردپای بومیان یکی از شهرهای ایران می‌شوید. برای مثال روکاری، سفالگری، قلمزنی، زیورآلات و چاپ‌های سنتی از جمله رشته‌هایی هستند که ایرانیان دستی بر آتش دارند. رشته‌هایی که خود به زیرمجموعه‌های متعددی تقسیم می‌شوند. لازم به ذکر است که در این بین آثار زیادی از کشورمان ثبت رسمی یونسکو شده‌اند. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- قالی بافی کاشان: کاشان از میزبان‌های قدیمی و نام آشنای تجار فرش است. قالی‌های کاشان از نخ‌های پنبه‌ای دوخته می‌شوند. البته در کارهای پرظرافت‌تر نخ‌های ابریشمی جایگاه ویژه‌ای دارند.
- قالی بافی فارس: قالی بافی استان فارس تماما بر روی دوش بانوان این منطقه است. بانوانی که هنر بی‌تکرار خود را مابین نخ‌های پشمی می‌دمند.
حرف آخر …
حوزه‌ی صنایع و هنرهای دستی گسترده‌تر از آن است که بخواهیم آن را در یک مقاله تبریک و معرفی بگنجانیم. پس منتظر مقاله‌ای با موضوع هنرهای دستی ایران باشید. در آخر باید بگوییم قدر این خلاقیت و هنر الهی را بدانید و سعی کنید از آن حمایت کنید. این حمایت شاید به مبلغ اندکی تبدیل شود اما مطمئنا آینده‌ی روشنی دارد.
