یک سفر ماجراجویانه متشکل از بخش‌های بسیاری است. در طول مسیر با صدها منظره‌ی زیبا، گیاهان متنوع، حیوانات گوناگون و … روبهرو می‌شوید. هرکدام از موارد مذکور به مرور جایی را در ذهن شما برای خود باز می‌کنند. این به آن معناست که شما تعریف و پیشینه‌ای را به آنها اختصاص می‌دهید. در برخی موارد به دلیل عدم آگاهی و یا هر موضوع دیگری، این تعاریف و پیشینه با خرافات و باورهای غلط گره می‌خورند. در بحث سفر طبیعت‌گردی و ماجراجویانه، خزندگان بیش از هر مورد دیگری با این عدم آگاهی و خرافات دست و پنجه نرم می‌کنند. با مجله زیگوکمپ همراه باشید تا کمی بیشتر درخصوص خزندگان صحبت کنیم.
معرفی خزندگان
خزندگان از نوادگان دوزیستان محسوب شده و نخستین موجوداتی هستند که توانسته‌اند زندگی در خشکی را تحمل کنند. خزنده‌ها معمولا پوستی پولکی داشته و یا به صفحات استخوانی مانند لاکپشت مجهز هستند. خزندگان به عنوان یادگار عصر دایناسورها تخم‌گذار و خون‌سرد بوده و به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. چهار گروه اصلی خزندگان عبارتند از لاک‌پشت‌ها، کروکودیل‌ها، اسکوآمتا و توآتارا که در مجموع بیش از ده هزار گونه‌ی آنها در دنیا کشف شده است.
تا به امروز بین 226 الی 260 گونه‌ی خزنده در ایران کشف شده که عمده‌ی آنها در فلات مرکزی ایران زندگی می‌کنند. ایران به دلیل دربر گرفتن اقلیم‌هایی نظیر آفروتراپیکال، هندومالزین، پاله‌آرکتیک و مدیترانه‌ای و همچنین دارا بودن رشته کوه‌های البرز و زاگرس بستر مناسبی برای حیات خزندگان محسوب می‌شود. در ادامه انواع خزندگان و تقسیم‌بندی‌های آنها را شرح می‌دهیم.
خزندگان ساکن خشکی
زمانی که دور ایران می‌چرخیم با خشکی‌نشینان این موجودات روبهرو می‌شویم. انواع لاک‌پشت‌های ایرانی و مهمیزدار، سوسمارهای خاردم و بی دست و پا و … در این گروه جای می‌گیرند. استثناء‌هایی نظیر بزمجه‌ی هندی با آب میانه‌ی خوبی دارند. دلیل آن هم نیز فرار از دشمنان و یا گرما است.
درخت‌زی
خزندگانی که ساکن خشکی بوده با این تفاوت که درختان و دیوارها را برای زندگی انتخاب می‌کنند. مارمولک خانه‌ها، لاسرتای شکم‌سبز و لاسرتای زاگرسی معروفترین نوع این دسته هستند.
ساکنان درون زمین
خزندگان ساکن زیر سنگ‌ها یا خاک‌ها بوده که خیلی به ندرت از محل زندگی خود خارج می‌شوند. از جمله جانوران این دسته می‌توان به مار کرمی شکل اورآسیا، مار خاکی و کرم سوسمارها اشاره کرد.
زیستگاه آبی
آب‌های شیرین، شور، اشباع و لب‌شور (نمکی بیشتر از آب شیرین و کمتر از آب دریا) نیز بخشی از زیستگاه خزندگان ایران هستند. برای مثال لاک‌پشت‌های برکه‌ای و کروکودیل‌های تالابی در آب‌های شیرین زندگی می‌کنند.
طبقه‌بندی رپتایل‌ها
همانطور که پیش‌تر گفتیم خزندگان از تنوع بسیار بالایی در سراسر دنیا برخوردار هستند. هر کدام از دسته‌های آنها به چندین زیر شاخه تقسیم می‌شوند. در ادامه به طور مختصر توضیحاتی در این خصوص می‌دهیم.
لاک‌پشت‌ها
از قدیمی‌ترین رپتایل‌های زمین بوده که قدمت آنها به بیش از 240 میلیون سال پیش برمی‌گردد. لاک‌پشت‌ها به دسته‌های دریازی، برکه‌ای و خشک‌زی تقسیم می‌شوند. جالب است بدانید لا‌پشت‌های دریایی به جای انگشت باله داشته و فقط ماده‌ها برای تخم‌ریزی از ساحل خارج می‌شود. از نکات عجیب لاک‌پشت‌ها، لاکپشت پشت چرمی بوده که خونگرم است.
خانواده‌ی کروکودیل‌ها
کروکودیل‌ها از 210 میلیون سال پیش ساکن این کره‌ی خاکی هستند. آنچه امروز از آنها به جای مانده بسیار کمتر از گذشته است. کروکودیل‌ها به سه دسته‌ی اصلی تمساح، کروکودیل و گاریال تقسیم می‌شوند. در این بین کروکودیل‌های پوزه کوتاه یا تالابی ساکن ایران هستند.
فلس‌داران
بزرگترین و متنوع‌ترین دسته‌ی خزندگان در دنیا فلس‌داران هستند. مارمولک‌ها، مارها و کرم سوسمارها همگی در این دسته جای می‌گیرند. در این بین مارها پراکندگی بسیاری در سراسر زمین دارند. هفت خانواده‌ی مارها در ایران زندگی می‌کنند که اکثر آنها بیابان‌زی بوده و ساکن بخش‌های مرکزی هستند.
تفاوت مارهای سمی و غیرسمی و مقابله با گزیدگی
همانطور که می‌دانید خزندگانی چون مارها به دو گونه‌ی سمی و غیرسمی تقسیم می‌شوند. احتمال اینکه در سفر طبیعت‌گردی و کمپینگ خود با هر کدام از آنها روبهرو شوید زیاد است. پس باید ابتدا مارها را بشناسید و سپس راه مقابله با گزش را یاد بگیرید تا بتوانید جان خود و همراهانتان را حفظ کنید. این تفاوت‌ها عبارتند از:
- مردمک چشم مارهای سمی مانند گربه‌ها به صورت بیضی و خطی است، درحالیکه چشم مارهای معمولی گرد است. تنها استثناء مار مرجانی بوده که باوجود سمی بودن مردمکی گرد و مدور دارد.
- سر مارهای سمی مثلثی بوده درحالیکه مارهای غیرسمی سری تقریبا بیضی شکل دارند. مارهای غیرسمی بسیار شبیه کرم خاکی هستند. در اینجا نیز مار مرجانی سمی استثناء بوده و سر مثلثی ندارد.
- مارهای سمی برای نیش زدن از دو دندان نیش خود استفاده می‌کنند و دو سوراخ برجای می‌گذارند. مارهای غیرسمی دندان‌های متعددی داشته و جای نیش آنها شبیه دو ردیف هلالی شکل است.
- مارهای سمی معمولا روشن‌تر بوده و رفتارهای تهاجمی دارند.
راه‌های مقابله با گزش مار:
- چنانچه مار شخصی را نیش زد توجه داشته باشید همان فرد یا همراهان دیگر را نیش نزند. مارها تا زمان پایان یافتن سمشان می‌توانند نیش بزنند.
- سعی کنید مشخصات مار را به خاطر بسپارید تا روند درمان راحت‌تر و سریع‌تر شود.
- قربانی گزش را بدون معطلی به اورژانس برسانید. وسایلی مانند حلقه، انگشتر و … که فشاری بر روی محل گزش ایجاد می‌کنند را از بدن جدا کنید.
- فرد گزیده شده را تکان ندهید. روش‌هایی مانند مکیدن دیگر قدیمی شده و تنها باید با تکه پارچه‌ای بالای گزیدگی را آرام ببندید.
در آخر ..
با مطالعات چنین موضوعاتی می‌توانید علاوه بر رقم زدن سفری آرام‌تر، اطلاعات جامعی در مورد طبیعت و موجودات زنده‌ی آن کسب کنید. مطمئنا این معلومات خارج از سفر نیز به شما کمک می‌کنند. برای مثال از سالها پیش و طبق خرافات مارمولک‌های شهری و ساختمانی را سمی توصیف می‌کردند. این درحالی است که هیچ مارمولک سمی در سطح شهر وجود ندارد.
