گردشگری پایدار یک مفهوم جدید در صنعت گردشگری است به این معنی که صنعت گردشگری در عین سوددهی اقتصادی، کمترین آسیب را برای جامعه میزبان و محیط زیست داشته باشد.
زیرساختهای فناوری، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایجاد شده در قرن بیست و یکم، پدیده گردشگری را به یک واقعیت اجتنابناپذیر در جوامع انسانی تبدیل کرده است.
امروزه به دلیل پیشرفت روشهای حمل و نقل و افزایش سرعت و تعداد سفرها، گردشگری رشد زیادی داشته است. اکثر مواقع سفر میتواند به محیط پیرامون خسارتهای جبران ناپذیری وارد کند. توسعه گردشگری بدون مدیریت اثرات آن، آسیبهای زیادی به محیط زیست، فرهنگ و جامعه میزبان وارد میکند.
گردشگری پایدار نوعی فرهنگسازی به منظور کاهش خسارات ناشی از سفرهای توریستی به محیط زیست است. همچنین به معنی محافظت از منابعی است که به منظور گردشگری روی آنها سرمایه گذاری شده است.
در جوامع محلی افراد مسئولیت ترویج حفاظت از محیط زیست را به عهده می گیرند و کسب و کارهایشان را با آن هماهنگ میکنند تا از محیطشان محافظت کنند. منابع زیستی یکبار مصرف نیستند که پس از یک دوره کوتاه سفر نابود شوند. این اماکن محل درآمد افراد بومی بوده و نباید از بین بروند.
جامعه جهانی دریافته که گردشگری با شتاب باورنکردنی در حال فراگیر شدن است. افزایش آگاهی افراد از تاثیرات محیطی، فرهنگی و اقتصادی گردشگری در مقصدها باعث ایجاد نگاهی پایدار به شکل تئوری و عملی در مدیریت گردشگری شده است.
گردشگری پایدار و توسعه اقتصادی
در بسیاری از کشورها گردشگری بهعنوان یکی از مهمترین منابع درآمد و ایجاد اشتغال است. گردشگری پایدار میتواند راهحلی برای توسعه اقتصادی باشد. بسیاری از کشورها حتی در زمان رکود اقتصادی درآمد خوبی از این صنعت کسب میکنند. صنعت گردشگری و گردشگری پایدار میتواند جایگزین مناسبی برای توسعه منابع اقتصادی باشد به طوریکه اقتصاددانان آن را “صادرات نامریی” مینامند.
طبق آمار 11 درصد از اشتغال در جهان متاثر از صنعت گردشگری است. تبلیغات فراوان و آمارهای جذاب از میزان کسب درآمد کشورها و اشتغالزایی ناشی از گردشگری، مناطق دورافتاده و کمتر توسعهیافته را هرچه بیشتر به فکر سرمایهگذاری در این زمینه میاندازد.
گردشگری پایدار نیازمند صبر، تلاش و تعهد دراز مدت است. برای دستیابی به توسعه پایدار گردشگری به شاخص هایی اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی، نهادی و فرهنگی نیاز است. این شاخصها در ارتباط با یکدیگر بوده و تاثیر متقابلی بر هم دارند.
تاریخچه گردشگری پایدار
جامعه بینالملل در دهه ۱۹۶۰ به مسئلهی مهم توسعهی پایدار علاقهمند شد و نگرانیهایی در زمینهی تعادل بین توسعهی اقتصادی و توسعهی اجتماعی مطرح شد. سازمان ملل در سال ۱۹۸۴ میلادی، کمیسیون جهانی محیط و توسعه را تشکیل داد که این کمیسیون بیانیهای با عنوان «آینده مشترک ما» “Our common future” منتشر کرد. بر اساس این بیانیه تعریف مشخصی برای توسعه پایدار ارائه شد:
“توسعهای که بتواند نیازهای نسل فعلی را برآورد کند، بدون آنکه توانایی نسلهای آتی را در تامین نیازهایشان به مخاطره اندازد”
گردشگری در واقع از منابع طبیعی، فرهنگی و انسانی استفاده میکند و باید به بخشی از تلاش جهانی برای دستیابی به توسعه پایدار تبدیل شود. سازمان جهانی جهانگردی در سال ۲۰۰۴ اصول بنیادی را برای گردشگری پایدار معرفی کرد. این اصول جنبههای اقتصادی، محیطی، اجتماعی و فرهنگی گردشگری را دربر میگرفت. بر این اساس گردشگری پایدار یعنی:
- استفاده از منابع طبیعی به شکل بهینه
- احترام به اصالت اجتماعی و فرهنگی اجتماعات میزبان
- تضمین فعالیتهای اقتصادی بلند مدت و سودآور
- مدنظر قرار دادن منافع اجتماعی و اقتصادی تمامی افراد
پیروی از این دستورالعملها برای گردشگری بسیار حائز اهمیت است.
گردشگری پایدار در ایران
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران در سال ۱۳۹۸ به تصویب “سند راهبردی توسعه گردشگری” کشور پرداخت.
از تصویب تا پیاده کردن اصول، باید راه طولانی طی شود و در حال حاضر، گردشگری با رویکرد حفظ محیط زیست، جوامع محلی و اقتصاد آنها صورت نمیگیرد.
با نگاهی به مقاصد گردشگری متوجه میشویم چگونه گردشگران و مسافران محیط زیست را تخریب می کنند، با افراد بومی در جوامع محلی رفتار نامناسب دارند و به اقتصاد مقاصد گردشگری لطمه وارد می کنند.
عدم آموزش و فقدان زیرساخت های لازم برای گردشگری پایدار علت اصلی این مشکلات است. لازم است گردشگری پایدار معرفی، آموزش و پیاده سازی شود. در این صورت علاوه بر حفظ منابع طبیعی و محیط زیست، فرهنگ گردشگری نیز در بین افراد نهادینه میشود.
حرف آخر
برای دستیابی به اهداف گردشگری پایدار لازم است در زمینه گردشگری فرهنگ سازی شده، قوانین و مقررات ساماندهی مقاصد و مناطق گردشگری تدوین و اجرا شوند. گردشگران در این زمینه باید آموزش ببینند و نظارت صحیحی روی اجرای قوانین صورت بگیرد.
